Fátt hefur verið meira rætt á undanförnum misserum en auðlindagjöld. Ríkisstjórnin hefur gert það eitt af sínum meginmarkmiðum að tryggja sanngjörn og réttlát auðlindagjöld sem endurspegla raunverulegt verðmæti auðlindarinnar og skila samfélaginu sanngjarnri hlutdeild í verðmætunum. Með réttum reikniaðferðum muni sjávarútvegurinn greiða réttlátt verð fyrir auðlindina. Í yfirlýsingum ríkisstjórnarinnar felst að hingað til hafi ekki verið greitt eðlilegt verð fyrir aflann.

Munurinn er of mikill til að hunsa hann

VM hefur lengi vakið athygli á að verðlagning á uppsjávarfiski til íslenskra bræðslna er ekki eðlileg. Fyrir nokkrum árum bentum við á að erlendu skipin fengju allt að 43% hærra verð en íslensk skip fyrir sams konar afla á sama degi. Er þetta sanngjarnt?

Hanna Katrín Friðriksson atvinnuvegaráðherra hefur einnig rætt um óréttmæta verðmyndun og bent á að þessi viðskipti hafi oft farið fram á undirverði. Þetta þýðir að veiðigjöld hafa lengi verið mun lægri en raunverulegt verðmæti aflans gefur tilefni til.

Í kjarasamningum sjómanna segir: „Útgerðarmaður hefur með höndum sölu aflans og hefur til þess umboð áhafnar að því er aflahlut hennar varðar. Hann skal tryggja skipverjum hæsta gangverð fyrir fiskinn, þó aldrei lægra en útgerðarmaður fær, þar með talin hrogn, lifur og bein.“

Hafi verið um óréttmæta verðmyndun aflans að ræða, eins og margt bendir til að hafi viðgengist um árabil, hafa sjómenn ekki aðeins verið hlunnfarnir heldur samfélagið allt. Samfélagið verður af tekjum ef verð á sjávarafurðum úr sameiginlegri auðlind okkar er ekki rétt skráð. Hafnar- og bæjarsjóðir auk ríkissjóðs verða þá af tekjum í formi auðlindagjalda, útsvars og tekjuskatts.

Krafan er gagnsæi og sanngirni

Hér verður ekki lagt mat á hvað teljast sanngjörn auðlindagjöld. Ljóst er að það er hreinn þjófnaður ef verð á afla er falsað í þeim tilgangi að lækka laun sjómanna. Útgerðarmenn hafa fullyrt að hærri auðlindagjöld muni leiða til frekari samþjöppunar í greininni en staðreyndin er sú að mikil samþjöppun hefur átt sér stað allt frá því sala á kvóta var leyfð. Sú samþjöppun tengist ekki veiðigjöldum. Í dag halda tíu stærstu útgerðirnar á yfir 50% heildarkvótans.

Á kolmunnavertíðinni í vor greiddu útgerðarmenn íslenskum sjómönnum 28-33 krónur á kíló en erlendir aðilar hafa ekki upplýst hvað þeir fá greitt fyrir sama afla þegar hann er seldur hérlendis. Á sama tíma hafa íslensk skip sem selt hafa afla sinn til Danmerkur fengið 45-49 krónur á hvert kíló. Þetta bendir óneitanlega til þess að íslensk útgerð sé að hlunnfara sjómenn sína og þar með alla þjóðina. Útgerðarmenn skulda sjómönnum og almenningi útskýringar á þessum mikla verðmun á uppsjávarafla.

Stéttarfélög sjómanna hafa árum saman bent á þetta hróplega óréttlæti. Nú er tímabært að stjórnvöld taki málið föstum tökum, krefji útgerðina skýringa og dragi hana til ábyrgðar.

Að lokum vil ég senda sjómönnum og fjölskyldum þeirra mínar bestu kveðjur á sjómannadaginn. Megi dagurinn færa ykkur gleði og ánægjustundir með vinum og vandamönnum.

Guðmundur Helgi Þórarinsson,

formaður VM

Greinin birtist áður í Tímariti VM og Morgunblaðinu í tilefni sjómannadagsins