Launamaður eða verktaki?
Hugtökin launamaður og verktaki eru notuð um aðila sem starfa gegn endurgjaldi í þjónustu annarra. Miklu skiptir að launafólk njóti þeirrar réttarstöðu sem lög og kjarasamningar áskilja þeim. Venjulega er engum erfiðleikum bundið að greina þetta tvennt að en stundum getur munurinn verið óljós. Eftirfarandi má hafa til hliðsjónar:
- Launamaður er einstaklingur sem ræður sig með munnlegum eða skriflegum ráðningarsamningi hjá öðrum aðila (launagreiðanda) og vinnur undir stjórn og á ábyrgð hans eða manna sem hann ber ábyrgð á, gegn greiðslu í peningum og/ eða öðrum verðmætum.
- Verktaki er einstaklingur eða fyrirtæki sem semur (gerir verk samning) um að framkvæma tiltekið eða tiltekin verk eða verk efni fyrir annan aðila (verkkaupa) oftast á tilteknum tíma fyrir fyrirfram ákveðið verð. Verktakinn starfar sjálfstætt og á eigin ábyrgð og getur fengið annan til verksins (undirverktaka)
- Gerviverktaki er einstaklingur sem ræður sig til vinnu eða tiltekins verks sem „verktaki” en hefur þegar nánar er skoðað réttarstöðu launamanns.
Réttindamissir
Fyrirfram er ekki gefið að sá sem sagður er vera verktaki missi réttarstöðu sem launamaður. Dómstólar skera úr ef ágreiningur rís t.d. um rétt til skaðabóta vegna vinnuslysa, launa í uppsagnarfresti o.fl. Áhættan sem launamenn og ekki síður launagreiðendur taka með rangri nafngjöf eða skilgreiningu á vinnuréttarlegri stöðu á vinnumarkaði er engu að síður mikil.
Gerviverktaki (launamaður sem sagður er verktaki) tekur áhættu á að njóta m.a. ekki:
- Verndar og þjónusta verkalýðsfélaga og sambanda þeirra.
- Lágmarkskjara skv. kjarasamningum, þ.m.t. föst laun.
- Launa á frídögum.
- Desember- og orlofsuppbóta.
- Framlags atvinnurekanda í lífeyrissjóð og til viðbótarlífeyrissparnaðar.
- Orlofsréttar og orlofsgreiðslna.
- Launa í veikindum.
- Launa í slysaforföllum.
- Skyldubundinna slysatrygginga.
- Foreldraorlofs og réttur vegna veikinda barna.
- Réttinda úr sjúkrasjóðum stéttarfélaga.
- Réttinda úr orlofssjóðum stéttarfélaga.
- Réttar til hlífðarfatnaðar og öryggisbúnaðar.
- Bóta vegna tjóns á fatnaði og munum.
- Uppsagnarfrests.
- Ábyrgðar á launum við gjaldþrot.
- Sambærilegra atvinnuleysisbóta og launafólk.
- Þjónustu atvinnurekanda varðandi greiðslu opinberra gjalda og greiðslu launatengdra gjalda.
Launagreiðandinn gæti lent í því að bera, án baktryggingar, alla ábyrgð á tjóni sem gerviverktaki í þjónustu hans veldur eða sem hann verður fyrir. Hann getur einnig orðið ábyrgur fyrir sköttum hans og skyldum og lífeyrisframlagi svo fáein dæmi séu tekin. Hann tekur því einnig áhættu við ranga skilgreiningu á réttarstöðu starfsmanna sinna.
Verktaka – greiðslur
Fyrir liggur að þeir sem gera samninga um að gerast verktakar þurfa að miða endurgjald sitt við að þurfa sjálfir að standa skil á þeim tryggingum og öðrum greiðslum sem atvinnurekanda er skylt að greiða vegna starfsmanna sinna. Þetta þýðir að reikna þarf álag sem er að lágmarki á bilinu 38 – 45% ofan á laun launamanns til að um sambærilegar greiðslur sé að ræða. Þar til viðbótar þarf síðan að gera ráð fyrir tíma og kostnaði vegna þeirrar umsýslu sem fylgir því að vera verktaki, svo dæmi sé tekið.
Til umhugsunar
- Eru verktakar/gerviverktakar á þínum vinnustað?
- Ef svo er, eru viðkomandi aðilar meðvitaðir um stöðu sína?
Nánari upplýsingar á heimasíðu ASÍ.
Verktaki eða launþegi?
Ekki eru alltaf skýr mörk á milli þess hverjir teljast vera launþegar og hverjir atvinnurekendur (verktakar). Hjá einstaklingi sem vinnur aðeins fyrir einn eða fáa ræðst það af eðli starfssambandsins við þann sem unnið er fyrir hvort viðkomandi telst vera verktaki (atvinnurekandi) eða launþegi. Ríkisskattstjóri getur skorið úr um það í skattalegu tilliti. Þannig getur ríkisskattstjóri til dæmis hafnað umsókn um virðisaukaskattsnúmer með vísan til þess að umsækjandi teljist launþegi þrátt fyrir samning um verktakagreiðslur. Einnig getur hann metið starfssambandið eftir á og fært skattskil úr skilum rekstraraðila í skil launþega með tilheyrandi endurákvörðun skatta auk viðurlaga.
